Ontwikkelingen vanaf juni 2023

 

vanaf 1-8-2023

Vanaf half juni is (arbeids)migratie naar het lijkt sterker dan ooit tevoren in de aandacht gekomen door een aantal beleidsvoornemens, adviesrapporten, boeken en een partijprogramma.

 

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

In oktober 2023 is het drie jaar geleden dat de commissie-Roemer haar rapport over arbeidsmigratie aanbood.

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Karien van Gennip maakte zich in een interview in Trouw hard voor de arbeidsomstandigheden van arbeidsmigranten (Kenniscentrum Arbeidsmigranten november 2022). Er is teveel aan de markt overgelaten, nu moet versneld worden ingehaald. Goede huisvesting, geen nul-uren of flexwerk. Goede huisvesting voor vergunning. Duurdere arbeid stimuleert tot innovatie.

De lonen moeten omhoog, waardoor werk ook aantrekkelijk wordt voor Nederlanders.  Meer dan 1 miljoen mensen staat aan de kant: bijstandsgerechtigden, 55+, statushouders, herintreders, half miljoen deeltijdwerkers die meer werk willen. NB Mensen met een arbeidsbeperking kunnen aan dit lijstje toegevoegd worden (FNV, juli 2023).

 

CPB

 

In juni sprak Pieter Hasekamp, directeur van Centraal Planbureau, zich uit over arbeidsmigratie (CPB, juni 2023).

Hij noemt meer migratie als oplossing voor arbeidskrapte een schijnoplossing.

Argumenten:

1. Migranten consumeren, hebben woningen nodig, onderwijs voor hun kinderen, gezondheidszorg. (NB Hasekamp noemt niet de ecologische schade). De komst van migranten leidt uiteindelijk tot nieuwe krapte.
2. De lasten en de lusten zijn ongelijk verdeeld. Tuinders kunnen tomaten wel goedkoper laten plukken maar de omgeving kampt met woningtekorten en overlast. NB De directe omgeving, bijvoorbeeld Westland, is zelfs niet bereid de werkenden te huisvesten.

 

Hasekamp ziet als remedie het verhogen van de productiviteit en specialisatie, zonder te specificeren wat hij bedoelt.

 

Barbara Baarsma, econome en hoogleraar, ziet daarentegen arbeidsmigratie als de "motor van de economie"  (NPO1 radio, juni 2023).

Zie verderop het rapport van Denkwerk waarvan Baarsma deel uitmaakt.

 

Gert-Jan Segers die eerder als een van de weinige Nederlandse politici pleitte voor een rem op arbeidsmigratie naar Nederland, kondigde op Twitter aan dat hij zich vanaf 1-7-2023, bij Otto Work Force, ging inspannen voor circulaire - ook duurzaam genoemde - arbeidsmigratie (Flexmarkt, mei 2023). Hij wil zich met name op gecontroleerde immigratie en emigratie van zorgverleners richten. Mijn commentaar op dit mijns inziens heilloze plan heb ik hem, in de vorm van een open brief, via Twitter gestuurd.

 

Discussie in kabinet juni 2023

FD publiceerde op 24-7-2023 een artikel waaruit blijkt dat kabinet-Rutte kort voordat het op 10 juli 2023 demissionair werd, niet alleen over asielmigratie - waarop het is gevallen - maar ook over arbeidsmigratie intensief overleg heeft gehad.

Het overleg ging over het maken van een 'vakkrachtenregeling', een regeling om vakmensen voor het plaatsen van zonnepanelen, voor ICT en andere technici van buiten Europa te werven om hier te komen werken. Het is een oprekking van de 'Kennismigrantenregeling' die werkgevers vergunning verleent om kennismigranten in dienst te nemen mits hun salaris een minstens een welbepaald bedrag is.

 

VVD en D66 waren vóór, CDA en vooral CU waren kritisch.

Werkgevers en EZK (minister Adriaanse) benadrukken het belang van zo'n regeling voor het bedrijfsleven. Vorig jaar kwamen er 21.000 mensen via de kennismigrantenregeling naar Nederland, inclusief hun gezinsleden. Door de 'Vakkrachtenregeling' zal dat aantal waarschijnlijk flink worden uitgebreid.

 

SWZ (minister Van Gennip) is terughoudend: is kortgezegd kritisch over de arbeidsomstandigheden, vreest dat werkgevers minder geneigd zullen zijn om de lonen van werknemers te verhogen en hen bij te scholen, en ook om werkzaamheden te automatiseren.  Bovendien vreest SWZ een 'brain drain' uit landen buiten Europa. SWZ wil een beleidsmatig richtgetal vaststellen en de expatregeling (voor lagere inkomens 'extraterritoriale kostenregeling'), fiscale maatregelen waardoor de arbeidsimmigrant 30% van het salaris onbelast krijgt uitgekeerd, versoberen. Ook wil SWZ een bedrijfseffectrapportage: zijn er voldoende huizen, scholen, huisartsen waar de vakkracht gaat werken en wonen?

EZK vindt de voorwaarden die SWZ stelt bureaucratisch.

SWZ wil de fiscale voorwaarden voor ruimte- en energie-intensieve bedrijfstakken zoals logistiek, landbouw, voedselindustrie, transport, versoberen.

Pieter Omtzigt heeft het demissionaire kabinet verzocht om de Kamer over deze kwestie te rapporteren.

 

Het CBS rapporteerde op 1-11-23 dat in de eerste drie kwartalen (tot en met september) van 2023 in ons land een negatief geboortesaldo was.

 

Arnon Grunberg

 

In juni publiceerde Arnon Grunberg zijn boek over vluchtelingen. Zijn bevindingen die voor een groot deel gebaseerd zijn op gesprekken met betrokkenen (asielzoekers zelf, medewerkers IND en COA, asieladvocaat, staatssecretaris Van den Burg), leiden tot conclusies die ook vanuit de wetenschap zijn bevestigd (zie verder: Hein de Haas):

• van de mensen die naar Nederland komen om te wonen en te werken is slechts 12% asielzoeker.
• wat heb je aan vrijheid als je niets te vreten hebt? De allererbarmelijksten vluchten niet, maar kwijnen weg.
• de asielcrisis bestaat omdat Rutte de opvang heeft afgeschaald.
• 'veiligelanders' vormen slechts 2% van het totaal.
• Grunberg bepleit legale migratie, is tegen grensmuren, ziet niets in de strijd tegen mensensmokkelaars en stelt dat 'opvang elders' niets met het belang van vluchtelingen te maken heeft (NRC, 10-8-2023)

 

 

 

De auteur belicht de inhumaniteiten van de ellenlange procedures die vluchtelingen moeten ondergaan en de vrijheidsbeperkende maatregelen die op hen worden uitgeoefend, bijvoorbeeld door de eis om zich vijf keer per week te melden op een afgelegen locatie. Ook belicht hij de geldverslinding die met deze praktijken gepaard gaat, bijvoorbeeld als gevolg van, door de staat, verloren rechtszaken van asielzoekers tegen de staat.

Mij viel het hoogst subjectieve karakter van de intakeprocedure op. In die gesprekken vormen (vaak meer dan één) interviewers zich een oordeel over de geloofwaardigheid van de asielzoeker. De gebruikte methode deed mij sterk denken aan het mij,  vanuit mijn vakgebied personeelsselectie, goede bekende ongestructureerd interview, een notoir onbetrouwbare en niet-valide methode.

Grunberg zegt erg weinig over arbeidsmigratie of over de inzet van statushouders en asielzoekers in werkzaamheden die nu door arbeidsmigranten worden uitgevoerd.  Wel beschrijft hij het 'gedachte-experiment' van staatssecretaris Van den Burg om in Marokko betonvlechters op te leiden (Grunberg: "Ik weet genoeg, het zal bij een gedachte-experiment blijven".)

 

Denkwerk

Eveneens in juni 2023 publiceerde denktank Denkwerk een rapport met ongevraagd advies over hoe grip te krijgen op arbeidsmigratie. Uitgangspunt is de constatering dat arbeidsmigratie noodzakelijk is om de publieke sector, met name deelsector zorg, in de toekomst betaalbaar te houden.

 

Vier scenario's zijn gemodelleerd en uitgerekend die lopen van nu tot 2070. De twee extreme zijn:
Minimaliseren: een gemiddeld migratiesaldo van 25.000 per jaar wat de huidige bevolkingsomvang handhaaft, en
Maximaliseren: een gemiddeld migratiesaldo van 135.000 per jaar wat de bevolkingsomvang in 2070 op 24 miljoen brengt, maar de balans tussen niet-actieven en actieven constant houdt.

NB CBS voorspelt voor 2036 een bevolkingsomvang van 19 miljoen en rekent dus met een migratiesaldo van 84.000 (aangenomen dat het geboorteoverschot verwaarloosbaar is).

Aantrekken van arbeidsmigranten kan niet zonder zorg voor de fysieke leefomgeving: woningen, energie- en mobiliteitsinfrastructuur. Ook zoet water en natuur (die ik op deze site ecologie noem) worden onder fysieke leefomgeving geschaard. De toename van de bevolking vraagt om meer ruimte, om het vrijspelen van land, dus om afschalen van veeteelt.

 

Flankerend beleid is nodig om migranten te vinden voor werk waarin grote tekorten bestaan (zorg, bouw, onderwijs) en voor tewerkstelling in hoogwaardige sectoren waarmee ons land, indien verstandig, de concurrentie aangaat met andere landen, door vestiging van een goed kennisecosysteem.  Dat beleid houdt ook in dat migranten uit laagwaardige sectoren met grote externe kosten, door verbruik van energie en/of ruimte (bijv. slachterij, kassen), vertrekken. Plaatsgebonden, vitale sectoren met grote tekorten (zorg, bouw, techniek) vragen wel om de inzet van minder hoog opgeleide migranten.

 

Ook andere manieren om de productiviteit te vergroten moeten worden benut: automatisering/robotisering, verhogen van AOW-leeftijd, meer werk van deeltijdwerkers, statushouders, asielzoekers. De vraag naar zorg kan worden beteugeld door preventieve maatregelen, bijv. taks op suiker, vet, zout.

Denkwerk bepleit een vermindering van studiemigratie. Vorig jaar studeerden in totaal 122.000 studenten aan Nederlandse universiteiten en hogescholen. Voor studies wiskunde, natuurwetenschappen, techniek, informatica, gezondheidszorg wordt instroom gefaciliteerd, voor andere studies juist afgeremd. Vereisen dat de Nederlandse taal wordt gesproken vermindert ook de instroom. Het gebruik van de Engelse taal in curricula wordt beperkt in bovengenoemde studies.

Van de buitenlandse studenten wordt verwacht dat 20% na afstuderen in Nederland blijft wonen en werken ten gunste van de welvaart van ons land. NB Onlangs werd bekend dat dit naar 32% is verhoogd (CBS, 13 september 2023).

Wat asielmigratie betreft ziet Denkwerk heil in het actief ophalen van mensen die willen vluchten voor vervolging op grond van geaardheid of politieke mening. Vluchtelingen voor natuurgeweld en oorlog wil Denkwerk tijdelijk opvangen, zoals nu Oekraïense vluchtelingen. Als het gaat om economische vluchtelingen bepleit Denkwerk het sluiten van deals met landen voor legale arbeidsimmigratie in ruil voor het terugnemen van uitgeprocedeerde asielzoekers. 

 

Denkwerk waarschuwt voor concurrentie van andere (Europese) landen die vissen in dezelfde vijvers, vooral die in Oost-Europa. Het zal binnenkort nodig zijn om ook migranten buiten Europa te zoeken: Indonesië, Filipijnen, India.

Er is een vakkrachtenregeling met puntensysteem en versnelde visa-verlening nodig om potentiële migranten van buiten de EU te werven en selecteren. Er is haast geboden om met dat doel voor ogen relaties met die landen op te zetten.

Denkwerk is niet bezorgd dat een grote instroom van arbeidsmigranten maatschappelijke onrust veroorzaakt.

 

Niet de twee extreme scenario's Minimaliseren en Maximaliseren, maar de twee (hierboven niet besproken) middenscenario’s Limiteren en Stimuleren blijven wat Denkwerk over als de meest kansrijke toekomstbeelden.

 

Evaluatie

Ik ben zeer onder de indruk van de degelijkheid en de volledigheid van het verrichte denkwerk. Het rapport lijkt uitermate geschikt om een discussie op gang te brengen over de samenleving die we in de toekomst willen hebben en hoe we daarnaartoe kunnen sturen.

 

Het rapport legt de urgentie bloot van het oplossen van crises waarop - vaak vele jaren lang - geen of nauwelijks voortgang is geboekt: stikstof (mest),  water, asiel, woningtekort, energienetwerk, arbeidsmigratie naar 'slecht' werk.

Minder aandacht heeft Denkwerk voor biodiversiteit (natuur). De variabelen die in deze crises in het spel zijn vormen - met nog andere - de fysieke leefomgeving die, zo benadrukt Denkwerk, als een plafond werkt voor het migratiebeleid: hoeveel migranten Nederland aankan. 

 

De verzuchting die opkomt is hoe aanstaande kabinetten deze puzzel in hemelsnaam moeten oplossen gegeven de constatering dat er na drie jaar door het vorige kabinet niets noemenswaardigs is bereikt aan het bouwen van woningen, het opwaarderen van het elektriciteitsnetwerk, het reduceren van stikstof en het paal er perk stellen aan uitbuiting van migranten.

 

Wat ik mis is een projectie van uitkomsten in elk van de scenario's die verder gaat dan 2070, bijvoorbeeld voor het jaar 2100 (een generatie verder). Welke bevolkingsomvang is in 2100 nodig voor elk van de scenariodoelen? Wat vinden we van die uitkomsten? Of veronderstellen we dat automatisering, robotisering, AI, voedsel door bacteriële fermentatie etc. de nood aan arbeidsmigranten zullen dempen? 

Denkwerk stimuleert om op zoek naar hoogopgeleide migranten de concurrentie met andere Europese landen aan te gaan. Ons omringende landen zijn in het voordeel qua fysieke leefomgeving omdat hun bevolkingsdichtheid veel kleiner is dan het onze; die van Duitsland bijna de helft en van Frankrijk een kwart. 

 

In de modellering is uitgegaan van de aanname dat bij grotere migratie de doorstroom toeneemt. Waarom zou dat zo zijn? Er is ook te redeneren dat mensen juist niet weggaan naarmate ze meer landgenoten om zich heen hebben. Of, als het een bestaand fenomeen is, is dit te verklaren door de opvolging van economische voorspoed en recessie? 

Mijn grootste reserve betreft de methode van circulaire migratie die Denkwerk voorstelt om de instroom van arbeidsmigranten binnen de perken te houden. Mijn kritiek werk ik uit op een aparte pagina.

 

Hein de Haas

 

Hein de Haas, socioloog, is een gerespecteerd expert op gebied van migratie, met dertig jaar ervaring in onderzoek, ook in migratielanden zoals Marokko. Hij was jarenlang directeur van het International Migration Institute aan de Universiteit van Oxford. Op dit moment is hij hoogleraar in Amsterdam en Maastricht.

Zijn boek Hoe migratie echt werkt (2023) is behalve in ons land ook in het Angelsaksisch taalgebied en in Duitsland op de markt gekomen.

 

 

Hij beschrijft in zijn inleiding (p. 17) dat een ervaring in een migratiedebat hem de aanzet gaf tot het schrijven van het boek. Aan het eind van dit debat, dat er fel maar ongenuanceerd aan toeging, stelde de moderator aan deelnemers de vraag om handen op te steken: "wie is er vóór en wie tegen immigratie?".  Dit "simplistisch frame waarin voor- en tegenstanders van migratie tegen elkaar worden uitgespeeld" (woorden HdH) doet geen recht aan de nuances van het probleem en aan de uitgebreide kennis die er over migratie is opgebouwd. 

(NB Dit handopsteken lijkt op het referendum dat verscheidene partijen in Nederland willen invoeren, al dan niet bindend. Zoiets is naar mijn overtuiging een ongeschikt instrument voor besluitvorming over alle complexe vraagstukken.)

 

De Haas beschrijft 22 onjuiste claims of frames - daarom ook mythen genoemd -  over migratie. Veel van deze mythen zijn in zwang in verkiezingsprogramma's. (Het zou interessant zijn die programma's daarop te scoren, op dezelfde wijze waarop ik deed voor de luchtvaart.)

 

Voorbeelden van mythen die vooral voor het arbeidsmigratievraagstuk relevant zijn:

• Mythe 7: We hebben geen arbeidsmigranten nodig
• Mythe 9: Immigratie ondermijnt de verzorgingsstaat
• Mythe 13: Immigratie leidt tot een braindrain
• Mythe 14: Immigratie is goed voor iedereen
• Mythe 15: Immigratie is een oplossing voor de vergrijzing

 

Concrete feiten onder andere:

• 3% van de wereldpopulatie is internationaal migrant: 0,3% zijn vluchtelingen en meer dan 80% blijven in hun eigen regio.
• aantallen migranten zijn over de tijd stabiel.
• de meeste migratie wordt niet door armoede of geweld aangedreven, maar door de vraag naar arbeid elders.
• grenscontroles, muren en opvang in de regio werken niet. Ze werken mensensmokkel, push-backs etc. in de hand. Ze zijn oorzaak in plaats van oplossing.
• er bestaat een omgekeerd U-vormige relatie tussen economisch niveau van een land en de capaciteiten en aspiraties van jonge burgers om te immigreren naar een land waar meer werk is.
• liberalisering van arbeidsmarkt is strijdig met wens om arbeidsimmigratie te beperken.
• "er is niets zo permanent als tijdelijke arbeidsmigratie".
  
  

Ik vind het zeer verheugend dat iemand uit de wetenschap met gedegen kennis van feiten zich mengt in de discussie over een relevant probleem dat door polarisatie totaal niet uit de verf komt en waarover door politici kletskoek wordt verkondigd. In dit geval Hein de Haas met dit boek over migratie, net zoals klimaatwetenschappers over klimaatverandering. Dit zou veel meer moeten gebeuren!

Het boek vind ik zeer rijk aan nuttige informatie. De auteur is er bovendien in geslaagd een zeer leesbaar boek te schrijven. Elke politieke partij zou met aandacht van dit boek kennis moeten nemen.