12-9-2024, 

aangepast 3-11-2024

In hoofdstuk 4 van haar rapport (2024) analyseert de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen de relatie tussen bevolkingsgroei en de ruimtelijke variabelen wonen, mobiliteit, energie en landbouw, natuur en water.

De Commissie constateert dat de ecologische voetafdruk per persoon in Nederland relatief laag is: 0,62 hectare. Mondiaal is het gemiddelde 0,65 hectare per persoon. Gezien de hoge welvaart en consumptie van ons land en het gebruik door ons land van nog eens 80% extra land buiten Nederland voor onze consumptie zou men een hogere voetafdruk verwachten. Die lage voetafdruk verklaart de Commissie aan de hand van de hoge productiviteit van de landbouw. 

De Commissie geeft aan dat toevoegen van mensen aan de bevolking in Nederland zal samengaan met de behoefte om meer voedsel te produceren.  Ze suggereert dat vermindering van voedselexport de toename van binnenlandse voedselproductie  kan matigen. 

Productiviteit van onze landbouw heeft ongetwijfeld met de kwaliteit van onze bodem, met de kennis en deskundigheid van onze boeren en met de efficiëntie van hun productiemiddelen (bijvoorbeeld machines, stallen, automatisering) te maken, en ook met ingrepen in wegleiden of juist toevoeren/oppompen van water. Ook het gebruik van kunstmest en pesticiden speelt een rol in de productiviteitsverhoging.

Kunstmest wordt zoals de naam al zegt kunstmatig aan het land toegevoegd, ofwel rechtstreeks ofwel via krachtvoer uit het buitenland. Met pesticiden is hetzelfde het geval. Ze worden in de chemische industrie gemaakt al zijn er ook natuurlijke bestrijdingsmiddelen.

Nederland staat in Europa voorop in stikstofuitstoot in de vorm van ammoniak (NH3) en in het gebruik van pesticiden.

Het gebruik van kunstmest en pesticiden hebben een kostenkant: onze natuur verzuurt, de biodiversiteit verschrompelt, aantallen insecten en (weide)vogels zijn snel in aantallen achteruit gegaan (en dat proces gaat door), nitraten, fosfaten en gifstoffen komen in bodem en water en bedreigen de gezondheid van mens en dier. 

De Commissie heeft in haar analyses geen onderzoek naar de relatie tussen groei van bevolking(sdichtheid) enerzijds en gebruik van pesticiden en van uitstoot van stikstof anderzijds betrokken.

Omdat de Commissie het wenselijk vindt om miljoenen burgers - hoofdzakelijk arbeidsmigranten - toe te voegen aan onze bevolking om de problemen met vergrijzing het hoofd te bieden is het in beschouwing nemen van de relatie tussen populatiedichtheid en pesticiden en stikstof zeer relevant. 

In de bijdragen op X van een landbouwexpert (Patrick Bogaart)  en een natuurexpert (Sander Turnhout) die ik volg vond ik datasets van de uitstoot van stikstof en pesticiden in Europese landen. Ik bracht deze in verband met bevolkingsdichtheid. Ik gebruikte voor stikstof de metingen van NOx en NH3 in de database van Eurostat.

Bevolkingsdichtheid

Bevolkingsdichtheid in aantallen inwoners per km2 is berekend door bevolkingsomvang te delen door oppervlakte in km2s. Omdat (betrouwbare) metingen van gebruik van pesticiden en stikstof dateren van 2021 of 2022, gebruikte ik in de analyses de inwonersaantallen van de landen in diezelfde jaren.

In het histogram hieronder staan de dichtheden (inwoners per km2) van een dertigtal Europese landen die gebruikt worden in de analyses die nog volgen. IJsland, Noorwegen, Zweden en Baltische staten zijn extreem weinig bevolkt. Malta is extreem dichtbevolkt, Nederland en België volgen na Malta. 

Grafiek 1. Histogram met bevolkingsdichtheid van Europese landen 

Voor deze zelfde Europese landen staat de relatie tussen oppervlakte en bevolkingsdichtheid in grafiek 2.

De Spearman rangcorrelatie is - 0.59: hoe groter in oppervlakte, hoe minder dicht de bevolking.

Grafiek 2. Spreidingsgrafiek oppervlakte en bevolkingsdichtheid

Malta, Luxemburg, Nederland en België zijn kleine maar zeer dichtbevolkte landen. Zweden, Noorwegen en Finland vormen de tegenpool: het zijn relatief grote landen, maar met kleine bevolkingsdichtheid. Duitsland is een groot land met grote dichtheid, Spanje en Frankrijk zijn grote landen met mediane dichtheden. 

Stikstof

Er zijn twee soorten stikstof waarvan CBS (2022) de percentages als volgt inschat:

• Ammoniak (NH3) vormt 65% van de stikstofuitstoot in Nederland. Van de ammoniak komt 91% uit de landbouw, vooral van rundvee (53%), varkens (17%) en pluimvee (13%) (CBS, 2022).
• Stikstofoxide (NOx) vormt 33% van de stikstofuitstoot in Nederland. NOx komt van wegverkeer, industrie, bouw en luchtvaart. 

We behandelen de relatie van bevolkingsdichtheid voor NOx en NH3 afzonderlijk.

De gegevens over deze twee factoren werden ontleend aan de database van Eurostat. 

NB De metingen van Eurostat voor ons land in 2022 komen niet overeen met die van CBS in het artikel hieronder van 2022.

Waar Eurostat 398.000 ton NOx meet, meet CBS 162.000 ton NOx. Voor NH3 liggen de metingen dichter bij elkaar: Eurostat 105.000 ton en CBS 121.000 ton.

Ik kan de verschillen vooralsnog niet verklaren.

Resultaten

Ik geef hier alvast de resultaten. De rangcorrelaties van populatiedichtheid in 29 Europese landen zijn:

• met pesticiden: .60
• met NOx: .84
• met NH3: .93

Malta is het meest populatiedichte land met het meest extreme gebruik van pesticiden en uitstoot stikstofoxide en ammoniak. Nederland is "goede tweede", België en Luxemburg volgen daarna. 

Merkwaardig is dat Denemarken alle landen ruim overtreft op NOx-uitstoot.

• Bevolkingsdichtheid en pesticidengebruik
• Bevolkingsdichtheid en uitstoot NOx
• Bevolkingsdichtheid en uitstoot NH3

Referenties